Februari 2008: Smog in Maastricht: wanneer windstilte leidt tot informatiestilte

Zondag 17 februari 2008. Een prachtige dag. Clairy Polak van Buitenhof, waar ik juist naar luisterde, spoort mij aan op het einde van het programma snel naar buiten te gaan en te genieten van deze prachtige dag. Vanmorgen vroeg was ik al buiten mijn rondje Sint-Pietersberg lopen hier ten zuiden van Maastricht. Het was inderdaad prachtig weer, bitter koud dat wel, maar een prachtige blauwe hemel en windstil met een prachtige voorjaarszon die pas tussen de heuvels aan de overkant van de Maas was opgekomen. De zaterdagavond voordien had de Vlaamse weerman nog aangekondigd dat de komende dagen in Vlaanderen mogelijk een smogalarm zou gelden: het gemiddelde fijnstofgehalte in de lucht zou wel eens de kritische grens van 70 microgram per kubieke meter (µg/m³) kunnen overschrijden.

Smog alarm komt in de winter steeds meer voor wanneer het windstil is en er sprake is van zogenaamde temperatuurinversie met warmere lucht in de de hoger gelegen atmosfeer, waardoor de koude lucht blijft hangen. Er is dan sprake als het ware van een stolp effect: de door verkeer en industrie met fijnstof verontreinigde lucht blijft hangen precies boven de plek waar ze ontstaat. Dat wordt schrikbarend zichtbaar wanneer je, juist in de vroege morgen, wanneer fijnstof lijkt te pieken vanuit een hoger gelegen gebied kunt kijken naar lager gelegen steden zoals Luik of Maastricht die in de vallei van de Maas liggen. Bijgevoegd een foto van de smog boven Maastricht genomen op zondag 17 februari nog vóór het smogalarm afging in Vlaanderen vanop D’n Observant, de kunstmatige heuvel ten zuiden van Maastricht met op de voorgrond zicht op de steeds verdere afgraving van de Sint Pietersberg.

In die zin is snelle en betrouwbare weersinformatie over de kwaliteit van de lucht tegenwoordig ook essentieel als onderdeel van volksgezondheid. Niet langer is de burger slechts geïnteresseerd in de vraag of morgen de zon schijnt of het regent, maar in de vraag of hij morgen kan sporten, de auto beter thuis laat, of, voor al die mensen met luchtwegen aandoeningen, beter de buitenlucht vermijdt. Het vormt als het ware de noodzakelijke aanpassing van nationale weerdiensten aan de toenemende luchtvervuiling in steden door toenemend verkeergebruik: de weerman of –vrouw wordt een sleutelfiguur voor de volksgezondheid.

Het meest opvallend over de afgelopen dagen was dan ook hoe verschillend de informatie over de luchtkwaliteit en dan met name de sterke stijging van fijnstof in de lucht sinds zondag in Vlaanderen en Nederland werd weergegeven.

In België geldt tegenwoordig een vrij snelle informatievoorziening via de website van IRCEL (www.ircel.be) die op vrij heldere manier actuele informatie verschaft over de luchtkwaliteit met metingen over ozon, fijnstof en stikstofdioxide. Dinsdag 19 februari lag bij voorbeeld het gemiddelde fijnstof gehalte voor Vlaanderen op 100 µg/m³, ver boven de alarmdrempel van 70 µg/m³.  Bijgevoegde kaart van 19 februari 17 uur geeft ook goed weer waar de alarmfase het scherpst overtreden werd. Voor alle duidelijkheid: normaal is de kaart blauw groen. Rond Brussel, Zuid-West Vlaanderen en Henegouwen, en Luik en de Maas vallei richting Maastricht en Sittard was de situatie rood, slecht dus.  Wat Maastricht betreft, niet echt verwonderlijk: de ligging in de lager gelegen Maasvallei betekent immers dat ook hier de smog zoals in Luik over de stad blijft hangen en zich opstapelt. En dat zie je zelfs, zoals op bijgevoegde foto van zondag 17 februari als het geen koopzondag is en er dus relatief weinig verkeer is, daarvoor is er immers de lokale industrie...  

In Nederland wordt de informatie over luchtkwaliteit verschaft door het RIVM op de website http://www.lml.rivm.nl/data/smog/index.html. Ook hier wordt actuele informatie gegeven over ozon, fijnstof en stikstofdioxide en ook nog over zwaveldioxide. Wat echter vooral opvalt, is hoe verschillend, zowel wat kleurinvulling als schaalbreedte betreft, de informatie over luchtkwaliteit kartografisch wordt weergegeven. Bijgevoegd de Nederlandse fijnstof kaart genomen op hetzelfde moment van Dinsdag 19 februari 17 uur als in bovenstaande figuur van IRCEL voor België..

Afgaande op de schaal komt de gele kleur op de Nederlandse kaart overeen met de oranje/rode kleur op de Belgische kaart waarbij wel opvalt dat heel wat van de Belgische waarden in onder meer Hasselt en Luik op 19 februari ver boven de 125 µg/m³ uitkwamen, dus in de Nederlandse kleuren eerder oranje getint hadden moeten zijn. Ook valt op dat Maastricht op de RIVM kaart geen apart meetstation vertegenwoordigt. Gelukkig is er echter ook de provinciale informatie omtrent de luchtkwaliteit. Voor Nederlands Limburg bevindt zich één van de meetstations op het dak van het gouvernementsgebouw in Maastricht, praktisch in de Maas dus. Hier ook is actuele informatie beschikbaar (zie http://luchtkwaliteit.limburg.nl/meetwaarden_popup/index_luchtkwaliteit.html) en ook hier liegen de cijfers er niet om. Gisteren, 19 februari lagen de fijnstofcijfers ver boven de Vlaamse 70 µg/m³ smog alarm norm, ik schat gemiddeld voor de hele dag van de 19de zelfs boven het gemiddelde Vlaamse niveau van 100µg/m³. Gek genoeg zijn de cijfers vanaf 16 uur op die 19 februari plots niet meer voorhanden. Toevallig werd blijkbaar de meetapparatuur uitgezet en werden pas opnieuw cijfers gepubliceerd vanmorgen 20 februari na 2 uur met fijnstofniveaus die alweer snel opliepen tot 137 µg/m³, maar waarvan verwacht mag worden dat later vandaag het fijnstofniveau terug onder de 70 norm zal vallen.

Kortom uit zowel de nationale als provinciale cijfers blijkt duidelijk dat in Zuid-Limburg en Maastricht in het bijzonder, dinsdag 19 februari sprake was van eenzelfde slechte luchtkwaliteit als in België, met fijnstof niveaus van boven de 100 µg/m³. Nochtans werd hier geen smog alarm geblazen, meer nog er werd met geen woord gerept over mogelijke smog in de lokale krant of de andere media-kanalen1. En zo gingen ook mijn jogging vrienden en wellicht vele andere studenten en amateur sporters dinsdagavond 19 februari met het hoogste niveau van fijnstof in de Maastrichtse lucht, lekker gaan trainen voor hun volgende marathon...

Cynici zullen ongetwijfeld beweren dat er weinig te doen valt tegen deze nog steeds uitzonderlijke situaties van smogvorming, en dat de Vlaamse maatregelen om de snelheid van het verkeer terug te brengen tot 90 km per uur uiteindelijk weinig zoden aan de dijk zetten. Het is maar hoe je het ziet. Het zal mij in elk geval niet verwonderen als straks blijkt dat 2008 alle records heeft geklopt van het aantal dagen dat de fijnstofnorm overschreden werd. En dat minder snel auto- en vrachtverkeer geen oplossing biedt zal wellicht leiden tot veel strengere, aangescherpte maatregelen zoals het verbieden van bepaald verkeer of zelfs het stilleggen van bepaalde productieactiviteiten.

Windstilte in Maastricht.

In zekere zin het ideale plaatje voor de milieu-econoom. De vervuiling en de vervuiler, of hij nu de lokale industrie is of het doorrijdende verkeer, wordt plots heel zichtbaar. Geen wind meer die milieu uitstoot en fijnstof wegblaast en verdunt in de atmosfeer. Alles wordt transparant: maatregelen gebaseerd op het principe van de vervuiler betaalt, liggen in zekere zin voor het oprapen. De lucht boven de vervuilende fabriek is nu immers ook zijn lucht; voor het in standhouden van de kwaliteit van de lucht waarin gewerkt wordt, zal het bedrijf wellicht onmiddellijk bereid zijn te investeren. En de vervuiler die met zijn vrachtwagen of auto elke dag weer langs druk bebouwde wegen rijdt zal ook, en in toenemende mate, moeten betalen voor deze vervuiling, al was het maar ter vergoeding van de vele gebouwen die leeg zullen komen te staan langs deze verkeersassen omdat het vanuit gezondheidsperspectief niet langer verantwoord is er nog te wonen of te werken. Woningbuurten zullen dus verschuiven weg van verkeersassen.  In Maastricht met zijn A2 gelegen in de Maasvallei biedt straks ondertunneling mogelijk wat soelaas, maar uiteindelijk zullen de talrijke zorgcentra voor ouderen die de stad rijk is, uit het centrum moeten verdwijnen en de heuvels intrekken weg van de slechte luchtkwaliteit van de binnenstad.

Windstilte in Maastricht.

Voor mij is toch wel het opmerkelijkste de oorverdovende stilte van de afgelopen dagen rond de luchtkwaliteit in Zuid-Limburg, en Maastricht in het bijzonder, met juist over de grens een smog alarm. Waarom is moeilijk te begrijpen want als straks ook de gezondheidsrisisco’s van wat moeilijk anders kan omschreven worden dan struisvogelbeleid even transparant en zichtbaar worden, als nu de cijfers over fijnstof in de lucht, zal de vraag naar de verantwoordelijkheid van lokale overheden zich zeker stellen.

Luc Soete

20 februari 2008

1 De uitzondering hierop was de meteoroloog van Meteo Limburg, Thijs Zeelen, die in zijn weerpraatje op L1 radio/tv op maandag 18 februari 2008 zowel om 8:30 als 10:15 uur nadrukkelijk waarschuwde voor luchtverontreiniging.