Van frequent flyers naar frequent polluters

Met de plotse toename in bewustwording rond de noodzaak tot milieuvriendelijk gedrag, vallen ook de interne tegenstellingen in beleidsdoelstellingen steeds meer op. Zo zal de verdere liberalisering van het luchtruim, waarover de Europese en Amerikaanse autoriteiten afgelopen maand eindelijk na jaren onderhandelen een akkoord hebben bereikt, de vraag naar transatlantische vliegreizen sterk doen toenemen. Goedkope prijsvechters zullen hun aanbod verder verruimen in de richting van nieuwe, transatlantische vliegroutes. De reiziger zal nóg goedkoper, of het nu business of economy class is, kunnen vliegen naar verre oorden in de VS met als indirect gevolg dat de uitstoot aan CO² en de eraan gekoppelde luchtvervuiling verder zal toenemen. Luchtverkeer is wereldwijd één van de grootste luchtvervuilers en draagt sterk bij aan het broeikaseffect omdat de uitstoot van kooldioxide hoog in de dunne stratosfeer veel zwaarder aantikt dan laag boven de grond. Gek genoeg wordt op vliegverkeer noch brandstofaccijns noch btw geheven en vormt het ook geen onderdeel van het Kyoto protocol. Een aantal jaren geleden zag ik een filmpje van Eurocontrol over de verwachte toename van vliegverkeer dat er vrij angstaanjagend uitzag: niet alleen voor vluchtverkeersleiders maar ook voor de Zuid-Limburgse inwoner. Tegen 2020 zou de hemel boven Maastricht zowat continu bewolkt zijn met de luchtpluimen van overtrekkende vliegtuigen.

De verdere liberalisering van het luchtruim komt er met andere woorden juist op het moment dat de meest prangende beleidsvraag de omgekeerde is: hoe de verdere toename in de vraag naar vliegreizen afremmen. De conservatieve oppositieleider in Groot-Brittanië, David Cameron gaf er afgelopen week een aanzet toe. Cameron stelde voor dat elke Britse burger jaarlijks gratis een beperkt aantal vliegmiles, zo’n 2000 miles, goed voor één jaarlijkse buitenlandse reis, zou toebedeeld krijgen. Heb je daar als frequente vliegreiziger niet genoeg aan dan zul je de bijkomende miles moeten zien af te kopen van hen die er minder of geen gebruik van maken. Kortom, juist zoals bij bedrijven in het geval van emissierechten, zou er een markt komen waarin frequent flyers hun bijkomende milieu-uitstoot eerst zullen moeten afkopen. Frequent flyers worden, wat ze al die jaren waren, namelijk frequent polluters. En eerder dan bonuspunten voor het vele reizen krijgen ze in Cameron’s voorstel strafpunten.

Het huidige frequent flyer beloning- of perksysteem dat de meeste luchtvaartmaatschappijen hanteren om hun passagiers te binden, vormt vanuit dit perspectief een uiterst milieu-onvriendelijk loyaliteitsysteem. Niet alleen omdat het frequente vliegvervuilers beloont met perks, maar ook omdat het een perverse aanzet vormt tot nog meer vliegen waarbij men als het ware dubbel het luchtruim vervuilt op de rug van anderen. Eénmaal aan de hand van de verzamelde bonuspunten waardoor men gratis het luchtruim nog meer mag vervuilen; en éénmaal door het feit dat frequente vliegreizen veelal op kosten van anderen: de werkgever, de uitnodigende instantie gebeuren, terwijl de bonus vliegpunten in eigen zak gestoken worden en dienen voor eigen gebruik. Kortom, in tegenstelling tot de beeldvorming als model-passagier, waarmee luchtvaartmaatschappijen de frequent flyer mee proberen te identifiëren, zijn frequent flyers eerder free riders die op de rug van de meerderheid van niet-reizigers het wereldmilieu buiten proportie belasten. En terwijl men eventueel nog begrip kan opbrengen voor de opgelegde werkgerelateerde reizen, valt er weinig sympathie te voelen voor het verzilveren van frequent flyer punten in gratis reizen die het milieu van anderen gratis aantasten.

In de komende jaren zal veel geëxperimenteerd moeten worden met verschillende prijs-, rationering- en prikkelsystemen. De afgelopen twintig jaar zijn marktderegulering en liberalisering zowat hét credo geworden van economisch beleid, of het nu gaat om het luchtruim, het wegvervoer of de energiesector. Het beleidsdoel was eenvoudig: middels concurrentie continue prijsdalingen realiseren als gevolg van efficiëntere bedrijfsvoering, verbeteringen in distributie en logistiek en kostenbesparingen allerhande. Het resultaat was uiteraard dat de vraag naar mobiliteit steeds verder steeg; dat goederen tegenwoordig de hele wereldbol rond vervoerd worden met een snelheid en kostenplaatje waarvan niemand had kunnen denken dat dit ooit zou kunnen; dat eerder dan expertise en training opbouwen in verafgelegen filialen, de meeste grote bedrijven tegenwoordig liever hun eigen expertise invliegen. En voor de gewone consument zijn vliegreizen zo goedkoop geworden dat een weekendje strand aan de Middellandse Zee soms goedkoper lijkt dan een weekend thuis. Er is werk aan de winkel, Jacqueline.  

Luc Soete