Angst en vertrouwen

En zo is Bagdad gevallen na 22 dagen en de Nederlandse kabinetsformatie na 12 weken. We leven in een merkwaardig land. Het is oorlog in Irak, een regime wordt omver geworpen met mogelijk dramatische gevolgen voor het hele Midden Oosten, maar hier in de polder wordt rustig verder, indringend, tête-à-tête, bij het eten, tijdens de voetbalwedstrijd, in Jan Peter en Wouter’s privé appartement, op het toilet, onder de douche, uren aan een stuk gediscussieerd over de politieke en economische neergang van Nederland, om uiteindelijk te concluderen dat er geen vertrouwen is om met elkaar in zee te gaan. Geen wonder dat het oorlogstribunaal in Den Haag gevestigd werd. Drie maanden praten voor niets. De Nederlandse politiek lijkt uiteindelijk even inefficiënt als de Nederlandse economie.

En vandaag staat de nationale pers wellicht weer bol van de crisis rond de kabinetsformatie. Voor de geïnteresseerde lezer een korte economische samenvatting van de crisis, dan kunnen we het over wat fundamentelere vragen hebben. Zoals al dikwijls hier beargumenteerd is politiek Nederland in de ban van bezuinigingen. Als toch wel goed geïntegreerde allochnoom -- ee econoom van buitenlandse afkomst -- kan ik dit slechts verklaren uit een combinatie tussen een typische, gezond Hollandse, bezuinigingsdrift en liefde voor zelfkastijding. En zoals SM fanaten weten, zelfkastijding werkt verslavend. Dus hoe meer bezuinigingen hoe beter voor de economie, denken tegenwoordig politici, daar waren zelfs Balkenende en Bos het na twee maanden min of meer over eens. Bezuinigingen van 14,5 miljard bij het CDA en amper ietsje minder, 14 miljard, bij de PvdA. Zoethoudertjes, in de economie genoemd “bijkomende uitgaven”: 5,5 miljard bij het CDA en 6 miljard bij de PvDA. En die krijg je dan betaald met bijkomende lasten. Economie is leuk, niet? Toch wel een catastrofaal plan voor de economie, berekende het Centraal Planbureau intussen, vooral die bijkomende lasten. Dus toch maar wat meer bezuinigingen: 16 miljard, en minder zoethoudertjes: 3 miljard en helemaal geen bijkomende lasten zodat er toch een piepklein begrotingstekortje zo zijn in 2007 van…? Juist ja, 1 miljard. In principe reken je die soort van complexe rekensommen uit na het volgende rondje in de kroeg op een ander bierviltje. Is dat de essentie van het financieel economisch beleid in Nederland vraagt U zich mogelijk nu vertwijfeld af? Ik vrees van wel: het financieel economisch beleid in Nederland is uitgegroeid tot louter cijfer-fetishisme. Onderliggende economische vragen waarom men in een periode van laagconjunctuur zou moeten bezuinigen ter wille van een vergelegen toekomstig begrotingsevenwicht worden niet gesteld, het is een politieke eis. Misschien kan straks Prinses Máxima het de nieuwe informateur nog eens uitleggen. Zij heeft er tenminste de opleiding voor gekregen.

Maar terug naar Irak en de vrees voor een Vierde wereldoorlog. In militair opzicht werd het uiteindelijk een verrassend snel einde van het Saddam regime: geen stadsguerilla, geen gebruik van chemische wapens. De vreugde was begrijpelijk groot bij heel wat Iraakse burgers. Maar illustratief voor het feit dat het begrip democratie iets heel anders is dan vrijheid, wordt de vrijheid door heel wat Irakezen nu op een wel heel radicale wijze benut: roof, plundering, moord lijken schering en inslag te zijn in de grote steden.

Het is tekenend voor de intrinsieke beperkingen van het gebruik van militaire overmacht bij de verwijdering van dictatoriale regimes en de naïviteit van hen die denken dat democratie een natuurlijke, bestuurlijke, mensenrechten-eigenschap zou zijn die boven komt drijven wanneer burgers hun eigen keuzes kunnen maken en niet langer politiek onderdrukt worden. Hoezeer de televisiebeelden van het neerhalen van de beelden van Saddam de Amerikaans president Bush ook deed denken aan het einde van de Berlijnse muur en de Oost-Europese omwenteling, zo verschillend zijn de huidige beelden van plundering, roof en anarchie in Irak met die in Oost-Duitsland. Geen beter bewijs, zou je bijna denken, ten faveure van omwentelingen zonder gebruik van militaire overmacht. Of zou de Nederlandse burger nu de kabinetsformatie is mislukt, de ministeries in den Haag straks ook gaan leeghalen en plunderen? Landen zoals het onze lijken, met of zonder politiek bestuur, even stabiel en economisch welvarend. De huidige economische neergang heeft meer van doen met de tegenvallende groei van Duitsland en wereldwijd evenals met het afkalvende Nederlandse concurrentievermogen als gevolg van ontoereikende investeringen in kennis.

Kortom, onze democratische regels van politieke keuzes, van het uitoefenen van onze vrijheid, van het aanpassen van onze normen en waarden aan veranderende economische en technologische omstandigheden zijn er eeuwenlang beetje bij beetje gekomen, eerst nationaal en nu vooral op Europees gebied. De droom van een democratisch, vrij Irak lijkt dan ook, ondanks de val van een van de wreedste dictators aller tijden, nog steeds ver weg.

Luc Soete